Długi cień wielkiego muru. Jak Polacy odkrywali Chiny

Wśród wielu Europejczyków, którzy począwszy od XVII w. od-wiedzili Chiny lub przebywali tam przez dłuższy czas, posiedli określona, wiedzę o tym kraju i pozostawili relacje z podróży lub prace naukowe dotyczące Chin, znalazła się także znaczna liczba Polaków. W zasadzie można podzielić ich na cztery grupy. Listę zaczynają polscy misjonarze, głównie jezuici, którzy z polecenia władz zakonu w Rzymie udawali się do pracy misyjnej w Chinach, ale prowadzili tam również działalność naukową z własnej inicja-tywy lub na życzenie władz chińskich. Druga grupa to liczni polscy patrioci, którzy walczyli przeciwko Rosji przed lub podczas rozbio-rów Polski, i aresztowani za działalność antyrosyjską trafiali na zesłanie na krańce Imperium Rosyjskiego, często na obszary bez-pośrednio sąsiadujące z Cesarstwem Chińskim lub na tereny nad Amurem, które przeszły pod panowanie Rosji po nierównopraw-nych traktatach z 1858 i 1860 r. Wśród tej grupy byli również tacy, którym udało się uciec z zesłania do Chin. Grupa trzecia to polscy urzędnicy i dyplomaci, którzy - pozostając lojalnymi wobec Rosji w okresie rozbiorów - brali udział w rosyjskich misjach dyploma-tycznych i innych oraz w ekspedycjach naukowych do Chin. Wresz-cie czwarta, najliczniejsza, to Polacy, którzy począwszy od końca XIX w., w szczególności zaś od ostatniej jego dekady, po podpisa-niu między Rosją i Chinami umowy o budowie kolei wschodnio-chińskiej w dawnej Mandżurii, czyli w obecnych Chinach Północ-no-Wschodnich, znaleźli się w Chinach jako specjaliści. Przybyło tam wieki polskich inżynierów, przeważnie byłych budowniczych kolei transsyberyjskiej, którzy w okresie rozbiorowym byli rosyj-skimi poddanymi. Wielu innych, powołanych do służby wojsko-wej, musiało także brać udział w prowadzonej na terytorium Chin wojnie rosyjsko-japońskiej lub w pierwszej wojnie światowej; po rewolucji w Rosji zmuszeni byli wycofywać się do Chin.